“Ầu ơ ớ ơ…
Cu kêu ba tiếng cu kêu
Trông mau đến Tết hạ niêu ăn chè
Ăn chè ba chén ngọt ngây
Ăn thêm chén nữa, ăn vài vắt xôi”
Hát ru được dân Tây Nam bộ gọi là hát đưa em. Trong kho tàng hát ru Nam bộ, đây là một bài hát ru hiếm hoi có chủ đề Tết. Bởi đề tài chủ yếu của hát ru là tình yêu lứa đôi, thân phận con người, đạo lý ở đời, ca ngợi quê hương… nên thật khó tìm một bài hát ru phong cách vui tươi như vậy. Là một loại hình đặc thù trong nền văn hóa dân gian Việt Nam, về bản chất, hát ru đúng như tên gọi: hát để ru trẻ ngủ. Hát ru gắn liền với một thứ “đạo cụ” không thể thiếu là chiếc võng. Chính vì vậy giai điệu, tiết tấu và cả phần ca từ của hát ru luôn chầm chậm, buồn buồn, trôi đều đều theo nhịp võng đong đưa.
Tương tự các loại hình văn nghệ dân gian khác, hát ru chỉ tồn tại và toát lên đầy đủ giá trị trong môi trường sản sinh ra nó (các nhà nghiên cứu gọi là môi trường diễn xướng), đó là đời sống nông thôn gắn liền nền sản xuất nông nghiệp. Chẳng hạn, trong không gian một ngôi nhà lá rách nát lúc mưa gió mịt mùng, vẳng lên tiếng ru của một bà mẹ buồn thân phận, pha lẩn tiếng võng đưa kẽo kẹt, nghe cứ não lòng:
“Ầu ơ ớ ơ…
Gió đưa bụi chuối sau hè
Anh mê vợ bé bỏ bầy con thơ
Con thơ tay ẵm, tay bồng
Tay nào xách nước, tay nào nấu cơm
Ầu ơ…”
Quá trình đô thị hóa đi đôi với sự thay đổi cơ bản về nếp sống, tập quán sinh hoạt diễn ra nhanh như hiện nay, một mặt giúp cho đời sống người dân nông thôn được nâng cao, nhưng cũng đồng thời làm mất dần môi trường của hát ru mất dần. Nhiều bài hát ru vì vậy bị thất truyền hoặc chìm dần vào quên lãng. Ngày nay không còn nhiều bà mẹ biết hát ru con. Trong bối cảnh đó, “Một ngàn câu hát đưa em” của nhạc sĩ Trịnh Hùng là một công trình sưu tập rất có giá trị về mặt bảo tồn. Để thực hiện được quyển sách này, nhạc sĩ Trịnh Hùng phải xử lý “đống” tư liệu ngồn ngộn mà anh mất hơn 2 năm trời đi khắp Long An - quê hương anh - và ĐBSCL để “săn” tìm. Cái khó trong sưu tầm hát ru là hiện nay những phụ nữ biết hát ru không còn nhiều và hầu hết tuổi đã về chiều, trí nhớ không còn minh mẫn. Lắm khi nghe bạn bè cho hay ở đâu đó có người còn nhớ vài bài hát ru, Trịnh Hùng lập tức đến nơi ghi âm. Tuy nhiên, nhiều lần anh phải thất vọng vì hóa ra là đó những bài anh đã sưu tầm được ở một địa phương khác, hoặc có khi chỉ là một bài ca dao - loại hình rất khó phân biệt với hát ru.
Trịnh Hùng, nguyên Chủ tịch Hội liên hiệp - Văn học Nghệ thuật tỉnh Long An, vốn là nhạc công đàn violon. Theo tâm sự của anh, sở dĩ anh rẻ sang con đường nghiên cứu văn hóa dân gian vì nhận thấy nhiều vốn quý của dân tộc đang dần bị mai một. Hơn nữa, chọn hát ru vì anh cảm thấy “còn nặng nợ với quê mình”. Trịnh Hùng rời quê hương Đức Hòa, Long An tham gia Đoàn Văn công Giải phóng miền Nam từ năm 14 tuổi, sau đó tập kết ra Bắc và được đào tạo tại khoa Violon Trường Âm nhạc Việt Nam - Hà Nội từ năm 1972 - 1976. Lớp người như anh, hầu như ai cũng lớn lên bằng bầu sữa và tiếng ru ngọt ngào của mẹ. “Có lẽ nhờ những tiếng ru thấm đẫm yêu thương và ẩn chứa đạo lý ở đời đó mà chúng tôi nên người. Giờ hát ru sắp mất đi, tiếc quá. Cho nên tôi cố gắng sưu tầm như một món quà để lại cho đời sau. Có thể sau này con cháu không còn sử dụng hát ru trong cuộc sống thường nhật, nhưng cuốn sách này sẽ là một tài liệu giúp bọn trẻ hiểu hơn về đời sống không kém phong phú của ông bà mình”, nhạc sĩ Trịnh Hùng bày tỏ.
Năm nay vừa nghỉ hưu, nhưng đó là nghỉ… trên giấy tờ, với nhạc sĩ Trịnh Hùng cuộc đời còn quá nhiều việc phải làm nên anh vẫn sống, làm việc “máu lửa” như thời trai trẻ với mong muốn tiếp tục “có gì để lại cho đời”. Hàng ngày anh vẫn miệt mài sáng tác ca khúc và chăm chút cho công trình sưu tầm, nghiên cứu thể loại hò đối đáp miệt ĐBSCL.
Thảo Nguyên
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét